Willem Pieter Vermaat aan de wandel - een geval van ADHD avant la lettre?

Bijna nooit thuis en toch 6 kinderen verwekken. Willem Pieter Vermaat heeft op veel plaatsen gewerkt en op bijna evenveel plaatsen kwam hij ook in moeilijkheden. Het lijkt op een geval van ADHD avant la lettre.

Willem Pieter Vermaat (1877-1924) is de vierde zoon en het zevende van de 12 kinderen van Arend Vermaat (1848-1922) en Leentje de Baan (1846-1888). Het complete gezin waarin hij opgroeide is nog groter: in zijn twee huwelijken verwekte vader Arend in totaal 23 kinderen, van wie er 9 de volwassenheid niet bereikten.

Mogelijk is het met Willem allemaal begonnen met het overlijden van zijn moeder toen hij net 11 jaar oud was. Zijn vader hertrouwde in 1890 met de ruim 22 jaar jongere Annetje van der Voorde, bij wie hij al in 1889 een buitenechtelijke dochter had. Bij haar huwelijk was Annetje pas 18 jaar en dus ongeveer 6 jaar ouder dan Willem. Dat zal de verhoudingen niet beter gemaakt hebben.

Willem gaat aan de slag als bootwerker in Den Helder en treedt in 1906 voor de eerste keer in het huwelijk. In de huwelijksbijlagen is een proces-verbaal aangetroffen, waarin wordt beschreven dat Willem, omdat hij nog geen 30 jaar oud is, de toestemming van zijn vader nodig heeft om dit huwelijk te kunnen aangaan. De vader weigert deze toestemming echter te geven. Heeft hij een vooruitziende blik, kende hij het karakter van zijn zoon beter dan die wilde toegeven? Of had hij simpelweg geen vertrouwen in de goede afloop? Heel veel recht van spreken had hij zelf ook niet.
Bij de kantonrechter wordt besloten dat deze weigering onvoldoende grond heeft. Het huwelijk gaat dus door. Zoon Leonardus wordt geboren in 1906 en dat lijkt erop te duiden dat dit huwelijk een "moetje" is, zoals zo vaak in die tijd. Ook Willem en Elisabeth hebben echter al een "voorkind": dochter Leentje uit 1904. Mogelijk heeft Elisabeth Willem bij de tweede zwangerschap voor het blok gezet.

Willem is echter niet in de wieg gelegd voor huisvader. Wel verwekt hij in totaal 6 kinderen, van wie er 5 de volwassenheid bereiken.

De relatief lange perioden tussen de geboorte van Leonardus (1906) en Johanna Maria (1910) kunnen worden verklaard doordat Willem eerst wegens diefstal (in Amsterdam in 1907) en later wegens “eenvoudige belediging” en dronkenschap (in 1908: één dag + f 1,- boete en twee dagen + f 2,- boete) tweemaal een tijdje in de gevangenis heeft doorgebracht. 

Signalement Willem Pieter Vermaat, veroordeeld voor diefstal en 18-06-1907 vrijgekomen

Willem moet na zijn eerste veroordeling in 1907 als mijnwerker aan de slag zijn gegaan in Heerlen, want uit die plaats dateren zijn tweede en derde veroordeling.

Willem Pieter Vermaat wegens “eenvoudige belediging” één dag in de gevangenis van 's-Hertogenbosch in 1908

Willem Pieter Vermaat wegens dronkenschap aansluitend twee dagen in de gevangenis van 's-Hertogenbosch in 1908

Vervolgens moet hij enige tijd in Veenhuizen hebben doorgebracht. Hij komt op 12-05-1910 vanuit Veenhuizen naar Rotterdam, waar hij op 08-03-1911 weer vertrekt naar Leuvenheim bij Brummen: hij wordt daar 13-03-1911 ingeschreven met als beroep opperman. Ik heb nog niet in de registers van Veenhuizen kunnen vinden waarom hij daar was. Blijkbaar heeft hij vooraf een periode van verlof gehad die lang genoeg was om een kind te verwekken. Dochter Johanna Maria wordt geboren op 16 augustus 1910 in Hellevoetsluis.

Willem Pieter Vermaat op "doorreis"

Intussen blijft het gezin van Willem ingeschreven in Monnickendam. Op de gezinskaart staat bij de eerste inschrijving vermeld “vrouw en kind zijn niet weg geweest” en bij de tweede “de man Willem Pieter Vermaat vermoedelijk in Noord Amerika”. Hij zou daar tussen 1911 en 1915 geweest kunnen zijn, hoewel ik hem niet heb kunnen vinden in de registers van Ellis Island. Mogelijk was er sprake van een gerucht: in het bevolkingsregister van Brummen is geen datum van uitschrijving vermeld.
Op 10-09-1909 schrijft het gezin zich overigens in in Hellevoetsluis, waarbij Willem wel vermeld wordt, maar zonder verdere gegevens of datum van inschrijving. Op 14-10-1910, dus nog geen 2 maanden na de geboorte van Johanna Maria, vertrekken Elisabeth en haar kinderen naar Hoogstraat 8 te Den Helder, “bij ouders”. Terwijl zijn vrouw en kinderen in Hellevoetsluis zijn, woont Willem in Rotterdam. Voor zover ik heb kunnen nagaan (de geboorteakten uit Den Helder zijn nog niet digitaal opvraagbaar) heeft Willem geen enkele keer zijn kinderen zelf aangegeven bij de Burgerlijke Stand. Was hij steeds "in de buurt" om vlug een kind te verwekken, of zijn de kinderen die zijn achternaam dragen helemaal niet van hem? Aangezien Elisabeth steeds ofwel in de buurt van haar eigen ouders, ofwel die van haar schoonouders heeft gewoond, geloof ik wel dat Willem de vader van deze kinderen is. Mogelijk had de scheiding niet plaatsgevonden als Willem niet zonodig met een andere vrouw had willen trouwen.

In 1916 schrijft het gezin zich, nu met Willem, in Anna Paulowna in. Zoon Hendrik is dan inmiddels al geboren in Den Helder. Dochter Elisabeth, in 1917 geboren in Anna Paulowna, overlijdt daar in 1918. Op de overlijdensakte wordt vermeld dat haar ouders "beiden zonder bekende woonplaats" zijn.

Vrij kort na de geboorte van de jongste dochter Jannetje Jansje volgt dan, na 12 jaar waarin Willem voornamelijk aan de wandel geweest is, de scheiding, waarschijnlijk omdat Willem zijn zinnen op een andere vrouw gezet heeft. Willem laat er geen gras over groeien: 12 dagen na de scheiding treedt hij op 30 oktober 1918 voor de tweede keer in het huwelijk. Dit tweede huwelijk eindigt met zijn overlijden: hij overlijdt op 26 februari 1924 te Amsterdam en op 24-12-1924 treedt zijn tweede echtgenote, Engelina Gesina van Rietschote, in het huwelijk met Abraham van der Horst. Zij overlijdt uiteindelijk pas in 1970 op 89-jarige leeftijd.

Elisabeth hertrouwt met Hein van Brederode, die zich ook over haar kinderen ontfermt. Op de persoonskaart van zoon Hendrik in ’s-Gravenhage staat tenminste vermeld “stiefzoon van Hein van Brederode”. Elisabeth overlijdt in 1953 te Haarlem.

Fragmentgenealogie Willem Pieter Vermaat:
Willem Pieter Vermaat, marinier, matroos ter koopvaardij, bootwerker, z.v. Arend Vermaat en Leentje de Baan, geb. Oudenhoorn 19-01-1877 om 19:00[i], overl. Amsterdam 26-02-1924 om 15:30[ii], otr./tr. (1) Den Helder 28-01/08-02-1906[iii] (echtsch. Den Helder 10-10-1918[iv]) met Elisabeth Bosch, geb. Monnickendam 02-08-1885 om 22:00[v], overl. Haarlem 10-12-1953 om 11:00[vi], d.v. Leonardus Bosch en Adriana Johanna Buijtendijk, otr./tr. (2) Amsterdam 19/30-10-1918[vii] met Engelina Gesina van Rietschote, geb. Amsterdam 09-02-1881 om 12:00[viii], overl. Amsterdam 29-06-1970[ix], d.v. Willem van Rietschote en Tietje Sikkema.

[i] BSG Oudenhoorn 1877 Akte 4: get.: Johannes Katoen, 77 jaar, metselaar; Jan Frederik Straatman, 47 jaar, veldwachter
[ii] BSO Amsterdam 1924 Akte 1338: aang.: Paulus Kesselen, 50 jaar, aanspreker; Feije Schaafsma, 45 jaar, aanspreker
[iii] BSH Den Helder 1906 Akte 12: get.: ouders bruid (moeder bruid kan niet schrijven, dus tekent niet); Dirk van der Made, 35 jaar, scheerder; Johannes Keijsper, 33 jaar, marinier; Johannes van der Wiel, 33 jaar, marinier; Monse Roode, 31 jaar, matroos; erkenning van 1 kind met de naam Leentje
[iv] BSH Den Helder 1906 Akte 12
[v] BSG Monnickendam 1885 Akte 45: Middenlaan; get.: Aderjaan de Boo, 27 jaar, agent van politie, wonend Monnickendam; Adrianus Brinkkemeyer, 32 jaar, kastelein, wonend Monnickendam
[vi] BSO Haarlem 1953 Akte 1445: aang.: Maarten Rooij, 64 jaar, begrafenisondernemer
[vii] BSH Amsterdam 1918 Akte reg. 6i fol.21v Akte 900: get.: Johan Henri Herman Hooge, 35 jaar, behanger, zwager bruid; Abraham van der Putte, 29 jaar, spoorwegarbeider, zwager bruid
[viii] BSG Amsterdam 1881 (folio 3 februari tot 9 maart, p. 43v) Akte 1458: Egelantierstraat 81; get.: Johannes van Rietschote, 59 jaar, vergulder, wonend Palmstraat 40; Klaas Sikken Sikkema, 56 jaar, smid, wonend Nieuwer Amstel
[ix] BSO Amsterdam 1970 Akte 8-29