Een kind “geboren in onegt en bloedschande”

Vermelding Lijsbeth, dochter van Lijsbeth Vermaat in de Gaarder van Poortugaal

Zeer waarschijnlijk wisten de meeste inwoners van Poortugaal aan het einde van de 18e eeuw wie de vader moest zijn van het tweede buitenechtelijke kind van Lijsbeth Pietersdr Vermaat. Het begrip bloedschande betekende in die tijd niet noodzakelijk incest: ook relaties met zwagers of aangetrouwde ooms vielen erbinnen. 

Kijkend naar de mogelijke kandidaten, zien we dat Lijsbeth’s zussen Neeltje, Maartje en Annetje respectievelijk in Barendrecht, Vlaardingen en Strijen woonden, waardoor een relatie met de bijbehorende zwagers niet voor de hand ligt. Ook haar vader komt niet in aanmerking, aangezien hij al in 1777 is overleden. De tweede man van haar moeder, Jan Noordzij, doet in 1806 aangifte van Lijsbeth’s overlijden en is dus een mogelijke kandidaat.

Het meest voor de hand ligt volgens mij echter Lijsbeth’s vier jaar oudere broer Johannes, die ongetrouwd was en ten tijde van de gebeurtenissen bijna 30 jaar oud.
De dorpsbewoners zullen indertijd beseft hebben dat een begraafboek geen chronique scandaleuse is en dat de kwade geruchten uiteindelijk door de werking van de tijd veel van hun venijn zouden gaan verliezen. Wel is het opvallend dat, waar de meeste kinderen vrij snel na hun geboorte gedoopt worden, dit bij Lijsbeth’s dochtertje Lijsbeth ruim twee maanden duurde. En gezien haar overlijden, 2½ week later, ook net op tijd kwam.

Of toch net te vroeg misschien.

Lijsbeth Pietersdr Vermaat, d.v. Pieter Johannesz Vermaat en Marijtje Jacobsdr Meindert, ged. Poortugaal 24-12-1775[i], overl. aang. Poortugaal 16-04-1806[ii]. Lijsbeth bleef ongehuwd.

Uit een onbekende relatie:

1 Pietertje

2 Lijsbeth, geb./ged. Poortugaal 21-06/01-09-1799[iii], overl. aang. Poortugaal 17-09-1799[iv], begr. Poortugaal 19-09-1799[v].

---

[i] VVP III, p. 19

[ii] DTB Poortugaal overlijden 1806-1811 [Nat. Archief, p. 3/14]; "16-4-1806 aangegeven door Jan Noordzij als Schoonvader {bedoeld is stiefvader} het lijk van Elizabeth Vermaat 30 jaar Poortugaal Dorp ongehuwd nalatende 1 kind buiten de egt verwekt" [VVP VII, p. 93]

[iii] VVP III, p. 35: Getuigen Marietje Jacobs Meindert en Willempje Willems Hoogwerf

[iv] DTB Poortugaal gaarder begraven 1763-1805 [Nat. Archief, p. 70/93]: "De wed: A. Oosthoek geeft aan het lijk van een kind van Lijsbeth Piet: &maat, in onegte & bloedschande verwekt, oud 12 weeken, voor onvermogend en pro deo" {in marge: "oud 12 weeken in onegte & bloedschande"}

[v] DTB Poortugaal lijsten van overledenen met import op begraven 1787, 1789-1802 [Nat. Archief, p. 42/53]: "19e dito begr: het lijk van een kind van Lijsb: Pietrdr &maat voor pro deo"

Doopvermelding Lijsbeth Lijsbethsdr Vermaat op 1-9-1799