Wouter woonde te Houten (1430), eigenaar en gebruiker van landerijen onder Bunnik, Houten, Schonauen. In 1465 Landgenoot in ’t Goy, in 1469 in Bunnik. In 1470 Ingeland onder Houten, Weteringe Vuylcop en Bunnik, met het land dat in bezit van zijn vader was. Wordt genoemd Luke Woutersz.
Door de geslachten/families Vermaat zijn in de loop van de jaren meerdere
wapens gehanteerd bij het zegelen van stukken. We beperken ons tot het wapen
dat binnen onze afstamming in rechte lijn werd gebruikt.
Het wapen is in oorsprong een zwart schild met een gouden balk. Daar is een deling in gekomen en het wapen is verfraaid; volgens de mode van de tijd. Het wapen "zwart vlak met een dwarsbalk" werd in het geslacht voor het eerst gebruikt in 1475 door Luytgen Woutersz. Hetzelfde wapen is in 1442 al gebruikt door Wouter Scade. In 1442 verkoopt een Wouter Scade van Westrum aan Melis uten Enge het goed Ten Masch[1] Het koopcontract zegelt hij met het wapen met de dwarsbalk.
Het wapen, een gouden balk op een zwart schild, komt ook voor op een wapenkaart van de oude, edele en aanzienlijke geslachten van het Sticht zowel met de naam van van der Mathe als die van Scade.[2] Het wapen is door de Utrechtse generaties van der Mathe (later genoemd Vermaet) regelmatig gebruikt, zoals blijkt uit het artikel van G.J.Vermaat in de Nederlandse Leeuw. [3]
De vraag die dan opkomt is: hoe kunnen twee geheel verschillende families die in hetzelfde gebied wonen een gelijk wapen voeren? De veronderstelling is wel eens geuit dat de vader van Luytgen tot de familie Scade zou behoren. In 1440 wordt deze in de rekeningen van de Duitse orde namelijk genoemd als Wouter Scade Ludekens in 't Goy in het Kromme Rijngebied. De heer Kemp, kenner van de oude boerengeslachten in dit gebied, veronderstelt dat de naam Wouter als typische Scade naam uit de vrouwelijke lijn afkomstig is. Deze verklaring is heel aannemelijk omdat Luytgen als zoon van Wouter de naam Scade niet draagt. Als er geen eerdere directe familieband is tussen Luytgen en de familie Scade ligt het voor de hand te veronderstellen dat Luytgen in de familie Scade is ingetrouwd en zo het wapen kon gaan voeren. Hoe komen we er achter of hoe kunnen we aantonen dat dit zo is? Daarvoor gaan we eerst kijken naar de echtgenotes van Luytgen.
Luytgen Wouters Luytgenszn trouwt (1) voor 1465 met Beatrix Ghijsberts Hermansdr. en (2) met Cely Goyert Gherytsdr. Het eerste huwelijk geeft aanknopingspunten voor de relatie met
de familie Scade. Deze relatie kan worden afgeleid uit het artikel over de fam. Scade in de Nederlandse Leeuw van 1976[5].
De eerste echtgenote van Luytgen heet Beatrix Ghijsberts Hermansdr., deze patroniemen verwijzen eerst naar haar vader en dan naar haar grootvader. de dubbele patroniem komen we in de middeleeuwen meer tegen, zoals we hiervoor ook zagen bij Luytgen en zijn tweede vrouw.
In het artikel in de Ned. Leeuw wordt het gezin Scade met ouders en grootouders als volgt gereconstrueerd.
Luytgen Wouter Luytgenszn. trouwt omstreeks 1465 met Beatrix Ghysbert Hermansdr. Is zij inderdaad een kleindochter van Herman de broer van Wouter Scade? We gaan daarvoor terug naar de geschiedenis van het gezin Schade of Scade zoals dat wordt weergegeven in het artikel in de Nederlandse Leeuw.
In 1401 koopt Willem een hofstede met 27 morgen land, in 1415 doet Willem afstand van de hoeve met 15 morgen land ten behoeve van zijn zoon Ghijsbert, de overige 12 morgen verdeeld hij in 1419 over Wouter, Effemie, Mechteld en Beatris. In 1438 wordt Herman met de hoeve met 15 morgen beleend, in 1440 wordt Wouter ermee beleend. de schrijver in de Nederlandse Leeuw concludeert hieruit dat Ghijsbert en hoogst waarschijnlijk ook Herman kinderloos zijn gestorven. Omdat er geen gegevens zijn over de gezinnen van Ghijsbert en Herman is het niet zeker of zij geen kinderen hadden. Gezien de patroniemen bij Beatrix is het tegendeel eerder waar.
Als we naar de hiervoor gegeven data kijken kunnen we er van uitgaan dat Willem voor of in 1355 geboren is. Gaan we er verder vanuit dat de huwelijksleeftijd tussen de 20-25 jarige leeftijd ligt dan zijn de kinderen van Willem geboren in de periode 1380-1394.
Luytgen en Beatrix zijn omstreeks 1465 getrouwd, Beatrix kan dan tussen 1435 en 1440 geboren zijn. Nemen we aan dat zij de oudste is dan kan haar vader Ghijsbert geboren zijn tussen 1410 en 1415. Haar grootvader Herman kan dan geboren zijn tussen 1385 en 1390.
Naast de namen die aansluiten op de gezinsgegevens van Scade, blijkt uit de datum constructie dat het vrijwel zeker is dat de eerste echtgenoot van Luytgen uit de familie Scade kwam. Met andere woorden, Luytgen was daar "ingetrouwd" en kon als zodanig het wapen als eigen wapen gebruiken.
Er is nog een mogelijkheid voor het "introuwen" te bedenken, namelijk dat Beatrix een (achter)kleindochter is van een broer van Willem Scade. Echter voor deze veronderstelling is geen aanknopingspunt te vinden. Vooralsnog is geen andere conclusie mogelijk dan dat Luytgen in de familie Schade introuwde middels de kleindochter van Herman de broer van Wouter Scade.
Het wapen dat door de Zuid-Hollandse generaties werd en wordt gebruikt zag er wat anders uit. De beschrijving is als volgt:
Gedeeld: I in zwart een gouden dwarsbalk, II in goud drie omgewende zwarte adelaars, geplaatst 2-1. Helmteken: een dubbele zwarte adelaar, dekkleden goud en zwart.
Deze omschrijving betekent dat het linker gedeelte zwart met de dwarsbalk is en het rechter gedeelte twee adelaars boven en een er onder met naar buiten gewende kop. Achter de helm wordt de kleur blauw gebruikt.
[1] Ned.Leeuw 1976, kolom277-280. Zie ook Patriciaat 1943.
[2]. Kaart aanwezig bij het R.A. Utrecht, opgedragen aan Mr. Hendrick van Asch van Wijck en Mr. Joseph Elias van de Meulen, burgemeesteren van Utrecht.
[3]. Ned. Leeuw 1962, kolom 51 e.v.
[5].Tussen Rijn en Lek, tijdschrift voor de geschiedenis van het gebied tussen Kromme Rijn en Lek van juni/juli 1978.
[6]. de Ned. Leeuw 1976, kolom 272 e.v.
[bron: Herman P. Vermaat geciteerd in http://members.chello.nl/l.barends2/genealogie%20Vermaat.htm]
Bij het bestuderen van de transciptie van de leenhoven van Vianen door J.C. Kort vond ik nog een ander mogelijk aanknopingspunt. Hierbij moeten we eerst kijken naar de volgende vermelding:
Hieruit zou je kunnen afleiden dat "onze" Philipsz Ernstz een (oudere?) broer Johan heeft, die weer een zoon Ernst heeft. Vervolgens zien we het volgende:
161. Een hofstede, genaamd Tielland, en 1 morgen daarnaast, (1652: zijnde tezamen 2
morgen), in Houten, boven: Gijsbert van Schadewijk (1462: Gerard Hermansz.;
1573: Ernst van Rossum), beneden: kinderen Jacob van Lokhorst (1462: de heren
van het Duitse huis te Utrecht), zijnde hofleen.
31-7-1392: Ernst Jansz., te komen op zijn kinderen bij Arnout, dochter van Rumer van den
Vene, nicht van de leenheer, zijn vrouw, 6 fol. 29v.
17-8-1407: Herman Schade zoals Ernst Jansz., 7 fol. 17.
6-3-1420: Herman Schade, eventueel te komen op zijn oudste broer, zoon van Ernst Jansz. bij Arentje van den Vene, zijn moeder, 9 fol. 22.
16-8-1462: Ernst Schade Hermansz. zoals het register van 1392, 10 fol. 97v.
21-1-1496: Maurijn Ernstsz., 12 fol. 112.
28-3-1525: Herman Maurijnsz. bij dode van Maurits Ernstsz., zijn vader, met lijftocht van Metje, zijn vrouw, 13 fol. 53.
11-8-1549: Marcelis Dirksz. bij overdracht door Herman Mauritsz. en het wordt erfleen gemaakt, 17 fol. 172v-173.
7-4-1573: Gijsbert Hendriksz. te Bunnik voor Hendrik Marcelisz., zijn neef, bij dode van Marcelis Dirksz., diens vader, met lijftocht van Margaretha, dochter van Hendrik Jan Wiersz., diens moeder, 24 fol. 88.
30-10-1625: Anton Hendriksz. bij dode van Hendrik Marcelisz., zijn vader, met lijftocht van Dirkje Jacobs, diens weduwe, 27/2 fol. 70.
10-8-1645: Bernard van Coesveld voor Wessel de Vries Gerardsz., burger van Utrecht, bij overdracht door Anton Hendriksz. van Tielland te Wageningen, 29 fol. 97.
25-6-1652: Johan van Royestein bij overdracht door Wessel de Vries te Utrecht, 29 fol. 143v.
[J.C. Kort, Leenhoven van Vianen 1222-1666]
Uit deze vermelding lijkt te volgen dat Arentje van de Vene na de dood van haar eerste man Ernst Jansz is hertrouwd met de vader van Herman Schade. Er wordt immers verwezen naar diens "oudste broer, zoon van Ernst Jansz. bij Arentje van den Vene, zijn moeder". De zoon van Herman wordt Ernst genoemd.
In [G.J. Vermaat, De Ned. Leeuw 1976, kolom 272 e.v.], geciteerd door Hans Barends (hierboven via Herman P. Vermaat geciteerd) wordt een verwantschap gereconstrueerd tussen de familie Schade en Luytgen Wouter Luytgensz (de achterkleinzoon van Philips Eerstsz). Niet alleen trouwt Luytgen met een kleindochter van Herman Schade (namelijk Beatrix Gijsbert Hermansdr), ook wordt daarin verondersteld dat Luytgen's vader Wouter een zoon moet zijn van een dochter uit de familie Schade (die dan getrouwd moet zijn geweest met Wouter's vader Luytgen Philipsz en mogelijk is dat Mechteld).
De vermelding hierboven toont nog een derde mogelijke verbinding tussen beide families, die bovendien de oudst aanwijsbare lijkt. Herman Schade blijkt de stiefzoon van Arentje van de Vene, de schoonzus van Philips Eerstsz. Mocht deze Herman dezelfde zijn als de grootvader van Beatrix Gijsbert Hermansdr, dan trouwt de kleindochter van Herman met de achterkleinzoon van diens stiefoom Philips Eerstsz.
Het wapen is in oorsprong een zwart schild met een gouden balk. Daar is een deling in gekomen en het wapen is verfraaid; volgens de mode van de tijd. Het wapen "zwart vlak met een dwarsbalk" werd in het geslacht voor het eerst gebruikt in 1475 door Luytgen Woutersz. Hetzelfde wapen is in 1442 al gebruikt door Wouter Scade. In 1442 verkoopt een Wouter Scade van Westrum aan Melis uten Enge het goed Ten Masch[1] Het koopcontract zegelt hij met het wapen met de dwarsbalk.
Het wapen, een gouden balk op een zwart schild, komt ook voor op een wapenkaart van de oude, edele en aanzienlijke geslachten van het Sticht zowel met de naam van van der Mathe als die van Scade.[2] Het wapen is door de Utrechtse generaties van der Mathe (later genoemd Vermaet) regelmatig gebruikt, zoals blijkt uit het artikel van G.J.Vermaat in de Nederlandse Leeuw. [3]
De vraag die dan opkomt is: hoe kunnen twee geheel verschillende families die in hetzelfde gebied wonen een gelijk wapen voeren? De veronderstelling is wel eens geuit dat de vader van Luytgen tot de familie Scade zou behoren. In 1440 wordt deze in de rekeningen van de Duitse orde namelijk genoemd als Wouter Scade Ludekens in 't Goy in het Kromme Rijngebied. De heer Kemp, kenner van de oude boerengeslachten in dit gebied, veronderstelt dat de naam Wouter als typische Scade naam uit de vrouwelijke lijn afkomstig is. Deze verklaring is heel aannemelijk omdat Luytgen als zoon van Wouter de naam Scade niet draagt. Als er geen eerdere directe familieband is tussen Luytgen en de familie Scade ligt het voor de hand te veronderstellen dat Luytgen in de familie Scade is ingetrouwd en zo het wapen kon gaan voeren. Hoe komen we er achter of hoe kunnen we aantonen dat dit zo is? Daarvoor gaan we eerst kijken naar de echtgenotes van Luytgen.
Luytgen Wouters Luytgenszn trouwt (1) voor 1465 met Beatrix Ghijsberts Hermansdr. en (2) met Cely Goyert Gherytsdr. Het eerste huwelijk geeft aanknopingspunten voor de relatie met
de familie Scade. Deze relatie kan worden afgeleid uit het artikel over de fam. Scade in de Nederlandse Leeuw van 1976[5].
De eerste echtgenote van Luytgen heet Beatrix Ghijsberts Hermansdr., deze patroniemen verwijzen eerst naar haar vader en dan naar haar grootvader. de dubbele patroniem komen we in de middeleeuwen meer tegen, zoals we hiervoor ook zagen bij Luytgen en zijn tweede vrouw.
In het artikel in de Ned. Leeuw wordt het gezin Scade met ouders en grootouders als volgt gereconstrueerd.
Luytgen Wouter Luytgenszn. trouwt omstreeks 1465 met Beatrix Ghysbert Hermansdr. Is zij inderdaad een kleindochter van Herman de broer van Wouter Scade? We gaan daarvoor terug naar de geschiedenis van het gezin Schade of Scade zoals dat wordt weergegeven in het artikel in de Nederlandse Leeuw.
In 1401 koopt Willem een hofstede met 27 morgen land, in 1415 doet Willem afstand van de hoeve met 15 morgen land ten behoeve van zijn zoon Ghijsbert, de overige 12 morgen verdeeld hij in 1419 over Wouter, Effemie, Mechteld en Beatris. In 1438 wordt Herman met de hoeve met 15 morgen beleend, in 1440 wordt Wouter ermee beleend. de schrijver in de Nederlandse Leeuw concludeert hieruit dat Ghijsbert en hoogst waarschijnlijk ook Herman kinderloos zijn gestorven. Omdat er geen gegevens zijn over de gezinnen van Ghijsbert en Herman is het niet zeker of zij geen kinderen hadden. Gezien de patroniemen bij Beatrix is het tegendeel eerder waar.
Als we naar de hiervoor gegeven data kijken kunnen we er van uitgaan dat Willem voor of in 1355 geboren is. Gaan we er verder vanuit dat de huwelijksleeftijd tussen de 20-25 jarige leeftijd ligt dan zijn de kinderen van Willem geboren in de periode 1380-1394.
Luytgen en Beatrix zijn omstreeks 1465 getrouwd, Beatrix kan dan tussen 1435 en 1440 geboren zijn. Nemen we aan dat zij de oudste is dan kan haar vader Ghijsbert geboren zijn tussen 1410 en 1415. Haar grootvader Herman kan dan geboren zijn tussen 1385 en 1390.
Naast de namen die aansluiten op de gezinsgegevens van Scade, blijkt uit de datum constructie dat het vrijwel zeker is dat de eerste echtgenoot van Luytgen uit de familie Scade kwam. Met andere woorden, Luytgen was daar "ingetrouwd" en kon als zodanig het wapen als eigen wapen gebruiken.
Er is nog een mogelijkheid voor het "introuwen" te bedenken, namelijk dat Beatrix een (achter)kleindochter is van een broer van Willem Scade. Echter voor deze veronderstelling is geen aanknopingspunt te vinden. Vooralsnog is geen andere conclusie mogelijk dan dat Luytgen in de familie Schade introuwde middels de kleindochter van Herman de broer van Wouter Scade.
Het wapen dat door de Zuid-Hollandse generaties werd en wordt gebruikt zag er wat anders uit. De beschrijving is als volgt:
Gedeeld: I in zwart een gouden dwarsbalk, II in goud drie omgewende zwarte adelaars, geplaatst 2-1. Helmteken: een dubbele zwarte adelaar, dekkleden goud en zwart.
Deze omschrijving betekent dat het linker gedeelte zwart met de dwarsbalk is en het rechter gedeelte twee adelaars boven en een er onder met naar buiten gewende kop. Achter de helm wordt de kleur blauw gebruikt.
[1] Ned.Leeuw 1976, kolom277-280. Zie ook Patriciaat 1943.
[2]. Kaart aanwezig bij het R.A. Utrecht, opgedragen aan Mr. Hendrick van Asch van Wijck en Mr. Joseph Elias van de Meulen, burgemeesteren van Utrecht.
[3]. Ned. Leeuw 1962, kolom 51 e.v.
[5].Tussen Rijn en Lek, tijdschrift voor de geschiedenis van het gebied tussen Kromme Rijn en Lek van juni/juli 1978.
[6]. de Ned. Leeuw 1976, kolom 272 e.v.
[bron: Herman P. Vermaat geciteerd in http://members.chello.nl/l.barends2/genealogie%20Vermaat.htm]
Bij het bestuderen van de transciptie van de leenhoven van Vianen door J.C. Kort vond ik nog een ander mogelijk aanknopingspunt. Hierbij moeten we eerst kijken naar de volgende vermelding:
176. 2 morgen land in Odijk, boven: de heren van St. Marie te Utrecht (1403: beneden:
heer Willem van Rhenen), beneden: Arnout Schive (1403: boven) gemeen met de leenman.
18-8-1392: Filips Ernstsz., 6 fol. 40v.
6-9-1403: Ernst Jansz., 7 fol. 12.
De volgende beleningen zijn gelijk aan nr. 136.
[J.C. Kort, Leenhoven van Vianen 1222-1666]
161. Een hofstede, genaamd Tielland, en 1 morgen daarnaast, (1652: zijnde tezamen 2
morgen), in Houten, boven: Gijsbert van Schadewijk (1462: Gerard Hermansz.;
1573: Ernst van Rossum), beneden: kinderen Jacob van Lokhorst (1462: de heren
van het Duitse huis te Utrecht), zijnde hofleen.
31-7-1392: Ernst Jansz., te komen op zijn kinderen bij Arnout, dochter van Rumer van den
Vene, nicht van de leenheer, zijn vrouw, 6 fol. 29v.
17-8-1407: Herman Schade zoals Ernst Jansz., 7 fol. 17.
6-3-1420: Herman Schade, eventueel te komen op zijn oudste broer, zoon van Ernst Jansz. bij Arentje van den Vene, zijn moeder, 9 fol. 22.
16-8-1462: Ernst Schade Hermansz. zoals het register van 1392, 10 fol. 97v.
21-1-1496: Maurijn Ernstsz., 12 fol. 112.
28-3-1525: Herman Maurijnsz. bij dode van Maurits Ernstsz., zijn vader, met lijftocht van Metje, zijn vrouw, 13 fol. 53.
11-8-1549: Marcelis Dirksz. bij overdracht door Herman Mauritsz. en het wordt erfleen gemaakt, 17 fol. 172v-173.
7-4-1573: Gijsbert Hendriksz. te Bunnik voor Hendrik Marcelisz., zijn neef, bij dode van Marcelis Dirksz., diens vader, met lijftocht van Margaretha, dochter van Hendrik Jan Wiersz., diens moeder, 24 fol. 88.
30-10-1625: Anton Hendriksz. bij dode van Hendrik Marcelisz., zijn vader, met lijftocht van Dirkje Jacobs, diens weduwe, 27/2 fol. 70.
10-8-1645: Bernard van Coesveld voor Wessel de Vries Gerardsz., burger van Utrecht, bij overdracht door Anton Hendriksz. van Tielland te Wageningen, 29 fol. 97.
25-6-1652: Johan van Royestein bij overdracht door Wessel de Vries te Utrecht, 29 fol. 143v.
[J.C. Kort, Leenhoven van Vianen 1222-1666]
Uit deze vermelding lijkt te volgen dat Arentje van de Vene na de dood van haar eerste man Ernst Jansz is hertrouwd met de vader van Herman Schade. Er wordt immers verwezen naar diens "oudste broer, zoon van Ernst Jansz. bij Arentje van den Vene, zijn moeder". De zoon van Herman wordt Ernst genoemd.
In [G.J. Vermaat, De Ned. Leeuw 1976, kolom 272 e.v.], geciteerd door Hans Barends (hierboven via Herman P. Vermaat geciteerd) wordt een verwantschap gereconstrueerd tussen de familie Schade en Luytgen Wouter Luytgensz (de achterkleinzoon van Philips Eerstsz). Niet alleen trouwt Luytgen met een kleindochter van Herman Schade (namelijk Beatrix Gijsbert Hermansdr), ook wordt daarin verondersteld dat Luytgen's vader Wouter een zoon moet zijn van een dochter uit de familie Schade (die dan getrouwd moet zijn geweest met Wouter's vader Luytgen Philipsz en mogelijk is dat Mechteld).
De vermelding hierboven toont nog een derde mogelijke verbinding tussen beide families, die bovendien de oudst aanwijsbare lijkt. Herman Schade blijkt de stiefzoon van Arentje van de Vene, de schoonzus van Philips Eerstsz. Mocht deze Herman dezelfde zijn als de grootvader van Beatrix Gijsbert Hermansdr, dan trouwt de kleindochter van Herman met de achterkleinzoon van diens stiefoom Philips Eerstsz.
Kinderen van Wouter uit onbekende relatie:
II. [misschien] Weyndelmoet Wouter Luytgensdr.
III. Luytgen Woutersz (*Houten, rond 1435 +Houten,
Wouter is overleden vóór 1470 in Houten, ten hoogste 70 jaar oud [bron: Marcel S.F. Kemp - Parenteel Luytgen Woutersz (in Utrechtse Parentelen voor 1650, deel I, "Ons Voorgeslacht" (2010), p.39].
Geen opmerkingen:
Een reactie posten